بررسی عوامل مؤثر بر تمرکز صادرات برحسب کالایی و کشوری با تأکید بر سیاست‌های اقتصاد مقاومتی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار، گروه اقتصاد، دانشکده اقتصاد و علوم سیاسی، دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران.

2 کارشناسی ارشد، گروه اقتصاد، دانشکده اقتصاد و علوم سیاسی، دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران.

چکیده

در سال های اخیر با تشدید تحریم های غرب علیه جمهوری اسلامی ایران با هدف متوقف کردن برنامه های صلح آمیز هسته ای ایران واژه اقتصاد مقاومتی به ادبیات اقتصادی کشور اضافه و متناسب با شرایط اقتصاد کشور مورد بحث قرار گرفته است. یکی از مهمترین سیاست های کلی اقتصاد مقاومتی در مبحث تنوع صادرات کالایی و کشوری، حمایت همه جانبه هدفمند از صادرات کالا‌‌ها و خدمات به تناسب ارزش افزوده و با خالص ارزآوری مثبت می باشد. همچنین یکی از بحث های اخیر در نظریه توسعه اقتصادی درجه تنوع و تخصص در ساختار تولید و تجارت با کشورها است. لذا با توجه به اهمیت موضوع در این مطالعه به بررسی عوامل موثر بر تمرکز صادرات برحسب کالایی و کشوری با تأکید بر سیاست‌های اقتصاد مقاومتی پرداخته شد. در این مطالعه عوامل موثر بر تنوع صادرات کالایی و کشوری با رویکرد اقتصاد مقاومتی در اقتصاد ایران طی دوره 1394-1350 با استفاده از سیستم معادلات همزمان و روش GMM مورد ارزیابی قرار گرفته است. برای بررسی نقش بی ثباتی اقتصاد کلان روی تمرکز صادرات یک شاخص ترکیبی از نرخ ارز و تورم ساخته شده و با استفاده از الگوهای ARCH و GARCH وارد مدل ما می شوند.
 نتایج این بررسی نشان می دهد که بی ثباتی اقتصاد کلان تأثیر مثبت و تولید ناخالص داخلی تأثیر منفی بر تمرکز صادرات کالایی و کشوری، کیفیت نهادهای سازمانی تأثیر منفی بر تمرکز صادرات کالایی و تحریم‌ها تأثیر مثبت بر تمرکز صادرات کشوری دارد. تحریم‌ها و بی ثباتی اقتصاد کلان از طریق ایجاد تنگناهای تولید و افزایش محدودیت ها موجب تمرکز در صادرات کالایی و کشوری در ایران شده است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Examining the Factors affecting the Diversification of Export Goods and Destinations with an emphasis on the Policies of Economic Resilience

نویسندگان [English]

  • Hossein Samsami 1
  • Ghasem Mozafari Khalaf badam 2
1 Assistant Professor, Department of Economics, Faculty of Economics and Political Sciences, Shahid Beheshti University, Tehran, Iran.
2 M.A., Department of Economics, Faculty of Economics and Political Sciences, Shahid Beheshti University, Tehran, Iran.
چکیده [English]

In recent years, with the intensification of Western sanctions against the Islamic Republic of Iran which aim to end Iran's peaceful nuclear program, the term " Economic Resilience " has been the subject of discussion within the Iranian economic literature. One of the most important policies of the economic resilience concerns the diversification of export products and destinations through the provision of cohesive support for the export of goods and services (based on their added value) with the aim of achieving a net positive currency gain. This subject is also of interest within economic development literature with respect to debates surrounding the degree of diversity and specialization in the structure of production and trade. In line with these discussions, the objective of the present study is to examine the factors affecting the diversification of export goods and destinations, in accordance with economy resilience policies. To achieve this aim, this study examines the aforementioned factors during the period time 1350-1394 using the system of simultaneous equations and the GMM method. To investigate the effect of macroeconomic instability on export diversification, the paper constructs an index of exchange rate and inflation factors it into the model based on ARCH and GARCH patterns.
The results of this study indicate that macroeconomic instability and gross domestic product have respectively, positive, and negative effects on the diversification of export goods and destinations. Furthermore, the paper finds that the governance of organizational institutions has a negative effect on diversification, while sanctions have a positive effect on diversification of export goods and destinations. The paper concludes with finding that sanctions and instability of the macroeconomic variables have created bottlenecks for production and increased restrictions which has in turn led to the diversification of export goods and destinations of Iran.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Resistance Economy
  • Export Diversification
  • Concentration Index of Goods & Country
  • Simultaneous Equations system
  • GMM method
بیانات حضرت آیت‌الله خامنه‌ای(مدظله العالی) در دیدار رئیس‌جمهور و اعضای هیات دولت؛ 2/6/1391
بیانات حضرت آیت‌الله خامنه‌ای(مدظله العالی) در دیدار کارگران در گروه صنعتى مپنا؛ 10/2/1393
پور رحیم، پروین و دهقان منشادی، محمد. (1392). رابطه بین بی­ثباتی اقتصاد کلان و رشد اقتصادی در ایران، پژوهش‌‌ها و سیاست‌های اقتصادی، 21(67)، 192-171.
پیغامی، عادل. (1391). اقتصاد مقاومتی؛ اقتصاد دفاعی یا ترمیمی، سایت مقام معظم رهبری؛ یادداشت دیگران.
تقی پور، انوشیروان و موسوی آزاد کسمایی، افسانه. (1380). تحلیلی بر متنوع­سازی صادرات و تأثیر آن بر افزایش درآمدهای ارزی غیر نفتی: مورد مطالعه ایران، پژوهشنامه بازرگانی، 5(18)، 109-143.
رحمان سرشت، حسین و صنوبر، ناصر. (1382). بررسی رابطه راهبردهای بازار-محصول و عملکرد صادر‌کنندگان ایرانی، مطالعات مدیریت و بهبود تحول، 10(39و40)، 69-98.
خاندوزی، احسان. (1392). تجربیات جهانی مقاوم‌سازی اقتصادی؛ سایت مقام معظم رهبری؛ یادداشت دیگران؛ 1392.
صمدی، علی حسین و قطمیری، محمدعلی. (1376). متنوع‌سازی صادرات و کاربرد مدل پرتفولیو در برنامه‌ریزی صادرات غیرنفتی در اقتصاد ایران، مجموعه مقالات هفتمـین کنفـرانس سیاست‌های پولی و ارزی. تهران: موسسـه تحقیقـات پـولی و بانکی (پژوهشکده بانک مرکزی).
معمارزاده، عباس؛ امام وردی، قدرت الله و شایسته، افسانه. (1387). بررسی اثر تنوع صادراتی بر رشد اقتصادی ایران در سال‌های پس از انقلاب اسلامی (سال‌های 1358-1385)، اقتصاد مالی، 2(3)، 37-54 .
غیاثوند، ابوالفضل و عبدالشاه، فاطمه. (1394). شاخص­های تاب­آوری اقتصادی، فصلنامه روند، 22(71)، 79-106.
فکاری، بهزاد و محمدی، حسین. (1394). اثر زیر ساخت‌های نهادی و متغیر‌های کلان اقتصادی بر تنوع صادرات ایران با استفاده از رگرسیون ریچ، فصلنامه سیاست‌های راهبردی و کلان، 3(11)، 75-94.
کازرونی، سید علیرضا و حریقی، محمد فردین. (1384). متنوع‌سازی مبادلات تجاری و تأثیر آن بر رشد اقتصادی در ایران، فصلنامه پژوهشنامه بازرگانی، 9(36)، 29-52.
کروگمن، پل آر. (2015). موریس اوبیسفیلد؛ اقتصاد بین‌الملل (تئوری و سیاست) ؛ ترجمه حسین صمصامی، تهران: انتشارات دانشگاه بهشتی.
آذربایجانی، کریم و طیبی، سید کمیل. (1393). تحلیل تجربی اثر بهره‌وری عوامل تولید بر توسعه صادرات غیرنفتی (مطالعه موردی: کشورهای عضو سازمان کنفرانس اسلامی)، مجله اقتصادی، 14(3و4)، 5 -26
محمدی، حسین و فکاری، بهزاد. (1394). تحلیل اثرات زیرساخت‌های نهادی و متغیرهای کلان اقتصادی بر تنوع صادرات ایران با استفاده از رگرسیون ریج، فصلنامه سیاست‌های راهبردی و کلان، 3(11)، 75-94.
میر شجاعی، فخری. (1376). بی‌ثباتی صادرات و رشـد اقتصـادی در کشـورهای عضـو اپک، فصلنامه پژوهشنامه بازرگانی، 1(4)، 45-69
وجدانی طهرانی، هدیه و علی رازینی، ابراهیم. (1392). بررسی و تحلیل تنوع در بازارهای هدف صادراتی ایران: به تفکیک استان‌ها، بررسیهای بازرگانی، 11(61)، 53-68.
مالکی، امین. (1390). بررسی تنوع پذیری در صادرات غیرنفتی ایران با معرفی یک شاخص جدید، پژوهش‌‌‌ها و سیاست‌های اقتصادی، 19(58)، 79 -105
نعمت‌اللهی، سمیه و گرشاسبی، علیرضا. (1393). بررسی تغییرات تنوع‌پذیری صادرات غیرنفتی در شرایط تحریم‌‌های بین المللی با تأکید بر دوره زمانی 1391-1383، پژوهش‌‌های رشد و توسعه اقتصادی، 4(14)، 75-92.
سایت بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران، قابل دسترسی در: http://cbi.ir/
سایت گمرک جمهوری اسلامی ایران، قابل دسترسی در: http://irica.gov.ir/
سایت مرکز آمار جمهوری اسلامی ایران، قابل دسترسی در: http://amar.org.ir/
 
Adger, W.N.(2000). Social and Ecological Resilience: Are They Related?, Progress in Human Geography, 24(3), 247–364.
Rose, A. (2009). Economic Resilience to Disasters, Published Articles and Papers, Paper 75.
Mileti, D. (1999). Disasters by Design: A Reassessment of Natural Hazards in the United States, Washington, DC: Joseph Hen.
Stephen P, M., & Houthakker, M. S. (1969). Income and Price Elasticities in World Trade, The Review of Economics and Statistics, 51(2), 25-111.
Overmyer, K. (2012). Economic Vulnerability and Resilience: Lessons from Eastern Caribbean Small Island Developing States, Central European University.
Briguglio, L. e. a. (2006). Conceptualizing and measuring economic resilience, Commonwealth Secretariat, 265-288.
Cristian, M. (1989). Imports Under A Foreign Exchange constraint, The World Bank Economic Review, 3(2), 279-295.
Hemphill, W. (1974). The effects of foreign exchange receipts on imports of less developed, IMF Staff Papers, 27(1), 77-637.
Kerr, W. (1989). Diversification of Prairie Agriculture. In Free Trade and Agricultural Diversification: Canada and the United States, Edited by Andrew Schmitz. Boulder: West View Press.
Kibritcioglu, A. (2002). On The Smithian Of  New Trade and Growth Theories, Office Of  Research Paper Number 2-100.
Barghouti, S., Timmer, C., & Siegel, P. (1990). Rural Diversification: Lessons from East Asia, World Bank Technical Paper, 117.
Alaya, M. (2012). The determinants of MENA export diversification: An empirical analysis, Corruption and Economic Development ERF 18th Annual Conference March 25-27.
Amin Gutierrez de Pioneers, S., & Ferrantino, M. J. (2000). Export Dynamics and Economic Growth in Latin America, America, Ashgate Publishing LTD, Burlington, Vermont.
Arawomo, D. F.,  Oyelade, A. O., & Tella, A. T. (2014). Determinants of Export Diversification in Nigeria: Any Special Role for Foreign Direct Investment?, Economics and Business Research, 20(2), 21-33.
Arrelano, M., & Bond, S. (1991). Some tests of specification in panel data: Monte Carlo evidence and an application to employment equations, Review of Economics and Statistics, 58(2), 277-297.
Arrelano, M.m & Bover, O. (1995). Another look at the instrumental variables estimation of error components models, Journal of Econometrics, 68(3), 29-51.
Elhiraika, A.B., & Mbate, M.M. (2014). Assessing the Determinants of  Export Diversification in Africa, Applied Econometrics and International Development,14(1), 147-162.
Hansaen, L. (1982), Large Sample Properties of Generalized Method of Moments Estimator, Econometrica,50(4), 1029-1054.
 Hesse, H. (2008). Export diversification and economic growth, The International Bank for Reconstruction and Development, The World Bank Working paper.
 Jetter, M.m­ & Hassan, A.R. (2013). The roots of Export Diversification, Finansial Economics, 13(2), 1-34.
 Sirimaneetham, V. T., & Jonathan, R. W. (2009). Macroeconomic Stability and the Distribution of Growth Rates, World Bank Econ Rev, 23(3), 443-479.